Tyłozgryz: przyczyny, metody korekcji i efekty po leczeniu wady

Tyłozgryz to najczęściej występująca wada zgryzu pojawiająca się u dzieci wraz ze wzrostem stałych zębów. Odpowiednio szybko wprowadzone leczenie tej przypadłości cechuje się wysoką skutecznością. Czy tyłozgryz u dorosłych jest możliwy do wyleczenia? Jakie są objawy charakterystyczne dla tej wady zgryzu?

Nawigacja:

1. Tyłozgryz – co to w ogóle jest?
2. Przyczyny powstawania tyłozgryzu
3. Trzy podstawowe rodzaje – całkowity, częściowy oraz rzekomy
4. Objawy wskazujące na tyłozgryz
5. Diagnozowanie i ocena zaawansowania schorzenia
6. Jak leczyć tyłozgryz u dzieci i dorosłych?
7. Czy tyłozgryz da się wyleczyć? Efekty przed i po leczeniu
8. Nieleczona wada zgryzu – komplikacje i skutki uboczne

Co to jest tyłozgryz?

Tyłozgryz występuje gdy górne zęby przednie są znacznie bardziej wysunięte do przodu niż dolne. Często nieprawidłowemu ustawieniu górnej części zgryzu towarzyszy również brak styku między dwiema częściami szczęki, które przy prawidłowo rozmieszczonym zgryzie dotykają się^[1].

Z klinicznego punktu widzenia, tyłozgryz określany jest jako prognatyzm, a jego poziom zaawansowania może wahać się od niewielkiego do bardzo ciężkiego. Tyłozgryz u dzieci oraz osób dorosłych może powodować ból i silny dyskomfort, utrudniający mówienie, jedzenie i codzienne funkcjonowanie.

Co powoduje tyłozgryz? Przyczyny powstawania wady zgryzu

Tyłozgryz może być spowodowany zarówno czynnikami dziedzicznymi, jak i regularnie powtarzanymi nawykami negatywnie wpływającymi na naszą szczękę. Aby dowiedzieć się jak leczyć tyłozgryz ważne będzie poznanie przyczyny jego wystąpienia. Pozwoli to wdrożyć odpowiednią metodę terapii oraz zapobiec nawrotowi wady. Do najczęściej występujących przyczyn wystąpienia tyłozgryzu w okresie dziecięcym^{[2], [3], [4]} zaliczają się:

• Zaburzony kształt szczęki, który zależny jest od uwarunkowań genetycznych.
• Nadmiar zębów w szczęce lub ich brak. W jednym i drugim przypadku zęby mogą przemieszczać się w niekontrolowany sposób i przyczyniać się do wystąpienia różnych wad zgryzu.
• Zbyt wczesna utrata zębów mlecznych, mogąca być spowodowana nadmiarem próchnicy, która często pojawia się na mleczakach. Przedwczesne wypadanie zębów, kiedy ich stałe zamienniki jeszcze nie są gotowe aby wyrosnąć, może wywoływać tyłozgryz oraz inne wady w obrębie szczęki.
• Krzywica, spowodowana niedoborem witaminy D w organizmie. Jest to choroba pojawiająca się głównie w wieku dziecięcym i prowadząca do licznych deformacji w obrębie kości.
• Wady postawy. Stała nieprawidłowa postawa ciała podczas siedzenia i stania może wywoływać objawy takie jak tyłozgryz, ból głowy i wady wymowy.
• Długotrwałe używanie smoczka oraz ssanie kciuka. Wielu pediatrów uważa, że są to jedne z częściej występujących przyczyn tego, że pojawia się tyłozgryz u dziecka. Odruch ssania jest u niemowląt naturalny, natomiast nadużywany powoduje nieprawidłowe ułożenie szczęki co przyczynia się do wad w obrębie zgryzu.
• Obgryzanie paznokci uznawane jest za kolejny nawyk, który negatywnie wpływa na staw skroniowo-żuchwowy oraz ułożenie szczęki w jamie ustnej.

Typy tyłozgryzu – całkowity, częściowy, rzekomy

Żeby skutecznie wyleczyć tyłozgryz, lekarz musi stwierdzić, z jakim rodzajem tej wady zgryzu ma do czynienia. W zależności od ułożenia zębów w żuchwie wyróżnić można trzy typy tego zaburzenia.

• Tyłozgryz całkowity – tyłozgryz całkowity to wada, która charakteryzuje się tym, że cała dolna część szczęki jest silnie cofnięta w porównaniu do górnej części. Często spotykany jest całkowity tyłozgryz z portruzją, czyli nadmiernym wychyleniem przednich górnych zębów. Występowanie tych wad często wiąże się ze zmianami dotyczącymi rysów twarzy oraz kształtu ust.^[5]
• Tyłozgryz częściowy – wada określana jako tyłozgryz częściowy wiąże się przesunięciem do tyłu lub wychyleniem się dolnych siekaczy, zaburzając w ten sposób rozmieszczenie zębów w jamie ustnej. Proces ten przyczynia się do zmian w wyglądzie dolnej części ust.
• Tyłozgryz rzekomy – niekontrolowany rozrost przednich kości znajdujących się w szczęce przyczynia się do pojawienia się wady, jaką jest tyłozgryz rzekomy. W obrębie twarzy można zauważyć zaburzenie poprzez nienaturalne wysunięcie się przednich warg.
• Tyłożuchwie – warto wspomnieć również o specyficznej odmianie tyłozgryzu, za jaką uznawane jest tyłożuchwie, wiążące się z przesunięciem się żuchwy do tyłu. W zależności od przyczyny powstania tej wady wyróżnić można dwa jej rodzaje:
  • Tyłożuchwie morfologiczne, wynikające z zablokowanego wzrostu przedniej części żuchwy.
  • Tyłożuchwie czynnościowe, polegające na przesunięciu się żuchwy do tyłu bez zaburzeń w jej budowie.

Jak objawia się ta wada zgryzu?

Tyłozgryz wiąże się z szeregiem objawów, które mogą znacząco utrudnić codzienne funkcjonowanie. Niektóre symptomy dotyczące tej wady są widoczne na pierwszy rzut oka, a inne mogą pojawić się dopiero po dłuższym czasie lub wpływać na organizm od środka. Poniżej znajdują się najczęściej występujące objawy świadczące o tym, że pojawił się u nas tyłozgryz.

Zmiana rysów twarzy

Nieprawidłowe rozmieszczenie dolnej części szczęki może powodować silne, niesymetryczne zmiany w owalu i rysach twarzy. W zależności od tego, jaki rodzaj przybierze pojawiający się u danej osoby tyłozgryz, profil twarzy może być inny i ulec zmianom w różnym stopniu. Wada ma również bezpośredni wpływ na ułożenie naszych ust oraz wygląd uśmiechu.^[6]

Nadmierny rozwój próchnicy

Próchnica, która może stanowić pośrednią przyczynę pojawienia się tyłozgryzu, może być również przez niego nasilona. Wiąże się to z problematycznym myciem zębów w momencie ich nierównomiernego położenia w jamie ustnej. Jeśli czyszczenie zębów nie jest przeprowadzone dokładnie to naturalnym procesem jest pojawienie się próchnicy oraz infekcji bakteryjnych.

Problemy z trawieniem

Nienaturalnie rozmieszczona szczęka w jamie ustnej sprawia, że spożywany przez nas pokarm nie jest wystarczająco dokładnie rozgryzany. Może to wywoływać objawy związane z żołądkiem takie jak bóle brzucha czy wymioty.

Migrenowe bóle głowy

Pośród wielu dolegliwości, jakie wywołuje tyłozgryz, ból głowy często jest pierwszym niepokojącym symptomem, jaki pojawia się u osób dotkniętych tą wadą. Dyskomfort wiążący się z nieprawidłowym rozmieszczeniem szczęki przyczynia się do napięcia mięśni szyi oraz górnych partii kręgosłupa, które nasilają ból głowy i wywołują migreny.

Nadmierne ścieranie zębów

Tyłozgryz powoduje napięcie mięśni żuchwy, co przyczynia się do nadmiernego i nierównomiernego ścierania się powierzchni zębów. Napięte mięśnie żwaczy mogą również spowodować pojawienie się dodatkowej choroby, jaką jest bruksizm.

Diagnozowanie i ocena zaawansowania schorzenia

Pierwsze niepokojące objawy powiązane z wadą, jaką jest tyłozgryz są możliwe do samodzielnego zaobserwowania w domu. Dotyczy to zarówno zmian w rysach twarzy, jak i migrenowych bólów głowy. Aby upewnić się, czy symptomy wskazują na zaburzenia żuchwy wystarczy obejrzeć szczękę swoją lub dziecka przy lustrze. Jeśli jej dolna i górna część stykają się ze sobą, to prawdopodobnie u danej osoby nie występuje tyłozgryz i objawy powiązane są z jakimś innym zaburzeniem. Gdy natomiast górna część szczęki jest nienaturalnie wysunięta do przodu wskazuje to na fakt, że pojawiło się tyłożuchwie lub tyłozgryz.

Jeśli wygląd szczęki nas zaniepokoi to lekarzem pierwszego kontaktu, do którego należy się udać jest stomatolog, który na podstawie wstępnego badania będzie mógł ocenić stan zgryzu. Pomocne w diagnozie może okazać się również zdjęcie rentgenowskie, które pozwoli potwierdzić lub wykluczyć tyłozgryz, lub inne ewentualne wady szczęki.

Jeśli stomatolog stwierdzi, że wada zgryzu występuje u danego pacjenta to zaleci kontakt z ortodontą, lekarzem specjalizującym się w wyrównywaniu zębów oraz szczęki. Specjalista w zależności od tego, jaki rodzaj tyłozgryzu zdiagnozuje, zaproponuje odpowiednie leczenie. Terapia będzie zależała również od stopnia zaawansowania wady. W łagodniejszych przypadkach skuteczne mogą okazać się ćwiczenia oraz aparat, natomiast gdy występuje cięższy tyłozgryz, operacja może okazać się koniecznością.

Jak leczyć tyłozgryz u dzieci i dorosłych?

Zastanawiając się jak pozbyć się tyłozgryzu warto wziąć pod uwagę, że leczenie będzie zależało od tego, w jakim wieku została dostrzeżona wada zgryzu, jaki jest stopień jej zaawansowania oraz ogólny stan uzębienia.Tyłozgryz u dziecka 7-letniego będzie znacznie łatwiejszy do skorygowania niż w przypadku osoby dorosłej, której kości nie są już w fazie wzrostu.

Tyłozgryz u dorosłych jest możliwy do wyleczenia natomiast proces ten może okazać się długotrwały i zająć nawet 2-3 lata, podczas gdy w przypadku dziecka o niewielkiej wadzie może to być kilka miesięcy. Terapia wprowadzona przez lekarza musi być poprzedzona szczegółowymi badaniami i testami. Gdy ortodonta przeanalizuje stan szczęki, będzie w stanie zaproponować właściwe leczenie dopasowane do indywidualnych potrzeb pacjenta.

Zmiana nawyków u najmłodszych

Tyłozgryz u dzieci w wieku 6-7 lat może być skutecznie i stosunkowo szybko wyleczony ze względu na fakt, że ich kości znajdują się w momencie wzrostu. Przyczynia się to do zwiększenia efektywności leczenia, przez to, że wprowadzając odpowiednią jego metodę można pokierować dalszym rozwojem i wzrostem kości. Bardzo ważne jest, aby oprócz leczenia wprowadzonego przez lekarza zadbać o to, by skorygować u dziecka nawyki, które negatywnie wpływają na rozwój jego szczęki.

Podstawowym aspektem, o który należy zadbać jest nauczenie dziecka dbania o higienę jamy ustnej. Codzienne, dokładne mycie zębów może zapobiec rozwojowi próchnicy, która może nasilać nieprzyjemne powikłania powiązane z wadą zgryzu.

Równie ważna jest prawidłowa postawa ciała. Tyłozgryz u dzieci może być wywołany przez niewłaściwie ułożony kręgosłup w trakcie codziennych czynności. Zignorowanie tego czynnika może wywoływać nasilenie wady zgryzu i przyczynić się do wystąpienia powikłań powiązanych zarówno z kręgosłupem, jak i funkcjonowaniem całego ciała.

Warto również wziąć pod uwagę zachowania takie jak ssanie kciuka czy obgryzanie paznokci, które mogą pogłębiać tyłozgryz, dlatego warto zaobserwować czy pojawiają się one u dziecka. Mogą być to zwyczajne nawyki lub zachowania na tle nerwowym, dlatego w przypadku wątpliwości warto zwrócić się o pomoc do psychologa lub pedagoga.

Leczenie tyłozgryzu u dziecka poprzez ćwiczenia

Mioterapia, czyli praktyka mięśni twarzy oraz szczęki może skutecznie zwalczyć łagodne wady zgryzu. Nie musi być to jednak główna metoda by zniwelować tyłozgryz, ćwiczenia sprawdzą się również w przypadku, gdy będą stanowiły uzupełnienie głównego rodzaju leczenia wprowadzonego przez specjalistę. Ćwiczenia na tyłozgryz są proste i po przeszkoleniu dziecka, mogą być samodzielnie przez nie wykonywane.^[7]

• Najbardziej podstawowe ćwiczenie polega na wysunięciu dolnych siekaczy w taki sposób, aby nachodziły na górną wargę i delikatnie jej dotykały. Czynność ta może trwać około 10 sekund i być powtarzana kilkukrotnie w ciągu dnia w seriach po 2-3 razy.
• Ćwiczenie Rogersa wymaga od dziecka wyprostowania się w pozycji stojącej, przy jednoczesnym odchyleniu rąk i głowy do tyłu. W tym samym momencie gdy głowa idzie w tył, żuchwa powinna być kilkukrotnie wysuwana do przodu. Czynność może być wykonywana 2 razy dziennie w seriach po około 1015 ruchów żuchwą.
• Po wykonaniu ćwiczeń rozciągających warto wykonać kilka oddechów relaksacyjnych, których celem jest rozluźnienie napiętych mięśni. Należy usiąść w wygodnej pozycji i wykonać 5-10 świadomych, głębokich oddechów. 

Aparat ortodontyczny

Aparat ortodontyczny to najpowszechniejszy sposób zwalczania wad zgryzu. W zależności od stopnia zaawansowania zaburzenia może mieć on formę stałą lub zdejmowaną. Leczenie aparatem ruchomym zalecane jest głównie dla dzieci o łagodniejszym zaburzeniu żuchwy. Zakładany jest na noc i zdejmowany w ciągu dnia. Tego typu leczenie ortodontyczne trwa zazwyczaj od 12 do 18 miesięcy, natomiast może być przerwane wcześniej jeśli objawy są łagodne.

Tyłozgryz u dorosłych oraz w przypadku wad o wyższym stopniu zaawansowania musi być leczony za pomocą aparatu stałego. Zazwyczaj, aby zwiększyć skuteczność tej metody, lekarz zaleca dodatkowe wyciągi, które mają na celu utrzymanie oraz stabilizację zębów i mięśni. Długość trwania takiego leczenia będzie zależała od rodzaju wady, natomiast zazwyczaj jest to okres około 24-30 miesięcy.

Aparat ortodontyczny cechuje się wysoką skutecznością, jest to rodzaj terapii zalecany przez większość ortodontów. Warto jednak pamiętać, że jest to czasochłonna metoda leczenia, wymagająca regularnych wizyt u ortodonty.

Ekspander górnej szczęki

Ekspander ortodontyczny to narzędzie, służące do korekty szczęki cechujące się szybkim czasem działania. W przypadku występowania w jamie ustnej łagodnego stopnia wady, jaką jest tyłozgryz, efekty leczenia mogą ukazać się już po miesiącu stosowania. Ta metoda terapii zalecana jest głównie dla dzieci oraz nastolatków, ze względu na fakt, że ich podniebienie jest jeszcze w fazie wzrostu. W przypadku osób dorosłych ekspander może okazać się niewystarczająco skuteczny, a jego czas działania może być znacznie wydłużony.

Ekspander ortodontyczny mocowany jest zazwyczaj do czterech górnych zębów, a jego działanie opiera się na zmienianiu kierunku rozwoju podniebienia. W zależności od stopnia rozwoju wady, lekarz będzie w stanie ocenić czy metoda ta sprawdzi się u danego pacjenta.

Maska ortodontyczna 

Mniej popularną metodą leczenia jest maska ortodontyczna.Jest to przedmiot składający się z podpórki na brodę oraz nakładki czołowej. Nakłada się ją na głowę oraz brodę, a jej celem jest zablokowanie nadmiernego rozrostu żuchwy, aby zmniejszyć lub całkowicie usunąć tyłozgryz. Wyciągi zawarte w masce mogą skutecznie zniwelować wadę zgryzu natomiast sprawdzą się głównie w przypadku leczenia dzieci. Dobranie tej metody leczenia dla dorosłych jest indywidualną kwestią lekarza, w zależności od potrzeb pacjenta.^[8]

Plusem noszenia maski ortodontycznej jest stosunkowo szybki czas jej działania. Noszona regularnie przynosi bardzo dobre efekty w przeciągu kilku miesięcy. Natomiast dla wielu osób przeszkodą w jej noszeniu będzie kwestia estetyczna. Maska jest widoczna na całej twarzy co u wielu osób może wywoływać dyskomfort i uczucie wstydu. 

W takiej sytuacji warto skonsultować decyzję z ortodontą, ponieważ w niektórych przypadkach istnieje możliwość noszenia jej przez określoną ilość godzin w ciągu doby. Zwiększa to co prawda czas leczenia, ale jednocześnie zmniejszy niedogodności związane z jej stosowaniem. 

Operacja

W przypadku gdy lekarz oceni, że wada zgryzu nie jest możliwa do wyleczenia za pomocą aparatu ortodontycznego lub tego typu leczenie nie przynosi rezultatów konieczna może okazać się operacja tyłozgryzu.  W niektórych sytuacjach wystarczające może okazać się chirurgiczne usunięcie zębów przedtrzonowych, zaburzających prawidłowy rozrost żuchwy. Zdarza się jednak, że konieczna może być operacja żuchwy oraz szczeki pod narkozą.

Tego typu rozwiązanie skutecznie skraca górną szczękę i wyrównuje obie jej części, pozwalając na stykanie się zębów. Natomiast operacja wiąże się ze stresem powiązanym ze znieczuleniem ogólnym oraz możliwymi powikłaniami takimi jak blizny czy infekcje. Dlatego ważne jest, aby ta metoda traktowana była jako ostateczność, a w przypadku gdy nastąpi konieczność chirurgicznej naprawy zgryzu, warto udać się do sprawdzonego lekarza na konsultację.

Czy tyłozgryz da się wyleczyć? Efekty przed i po leczeniu

Tyłozgryz w większości przypadków jest skutecznie leczony, natomiast zdarza się, że wymaga to większej ilości czasu oraz nakładu finansowego. 

Wada zgryzu u dzieci jest zazwyczaj szybko i sprawnie usuwana, ze względu na fakt, że ich kości wciąż rosną, przez co łatwiej jest manipulować ich kierunkiem rozwoju. Tyłozgryz u dorosłych jest trudniejszy do zniwelowania, ale wciąż jest to jak najbardziej możliwe.

Występowanie różnego rodzaju terapii, takich jak ćwiczenia na tyłozgryz, aparat ortodontyczny czy operacje pozwala na dobranie odpowiedniego leczenia do indywidualnego stanu zgryzu pacjenta oraz osiąganie zadowalających efektów.

Nieleczona wada zgryzu – komplikacje i skutki uboczne

Nieleczony tyłozgryz może powodować poważne komplikacje zdrowotne. Wśród nich wyróżnić należy nieodwracalne uszkodzenia zębów spowodowane ich nieprawidłowym ustawieniem, z czym wiąże się dyskomfort zarówno pod względem bólu jak i estetycznego aspektu zniszczonego uzębienia. Inne powikłania wynikające z nieleczonego zgryzu obejmują:

• Silne bóle głowy,
• Dyskomfort podczas jedzenia,
• Trudności w mówieniu,
• Bezdech senny,
• Zmieniony, zdeformowany profil twarzy.

Wyżej wspomniane powikłania nie występują u wszystkich osób cierpiących na tyłozgryz. Często pojawiają się jednak dopiero w dorosłym życiu, dlatego najlepiej zwalczać wady zgryzu już w wieku dziecięcym. Terapia wprowadzona w odpowiednim czasie pozwoli szybko i efektywnie zwalczyć tyłozgryz i uniknąć niepożądanych skutków ubocznych.

Źródła

1. https://www.researchgate.net/publication/11498948_Overbite_correction_and_sagittal_changes_late_mixed-dentition_treatment_effects
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4281184/
3. https://www.ijem.in/article.asp?issn=2230-8210;year=2012;volume=16;issue=2;spage=164;epage=176;aulast=Sahay
4. https://www.nature.com/articles/srep21147
5. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S2212443812000331?via%3Dihub
6. https://www.researchgate.net/publication/14126814_Comparison_of_the_changes_in_facial_profile_after_orthodontic_treatment_with_and_without_extractions
7. https://www.researchgate.net/publication/334095297_Jaw_Exercises_in_the_Treatment_of_Temporomandibular_Disorders-An_International_Modified_Delphi_Study
8. https://www.researchgate.net/publication/216569627_THE_EFFECTS_OF_ORTHOPEDIC_FACEMASK_DEPENDING_ON_VERTICAL_FACIAL_PATTERNS